Het afstandsonderwijs vraagt veel van leraren. De context van de gesloten scholen dwingt om na te denken over het anders vormgeven van onderwijs. Dat vraagt van leerlingen en leraren ander gedrag, soms ook best buiten hun comfortzone. Wat werkt op school geldt soms niet meer bij thuisonderwijs. Waar liggen nieuwe kansen en uitdagingen? Welk type opdrachten passen beter voor thuisonderwijs? Hoe geef je goede feedback? En hoe leveren leerlingen bewijs van hun leren vanuit slim vertrouwen?
Onderwijs anders vormgeven – starten met het doel voor ogen
Goed afgestemd onderwijs start met het werken vanuit leerdoelen en heldere succescriteria. Leerlingen weten wat er van hen verwacht wordt. Dit zul je met de leerlingen moeten bespreken om het te kunnen duiden of weg te zetten in rubrics. Vanuit het begrip van het leerdoel kan dan vervolgens de ontwikkeling gedurende het leerproces gemeten en besproken worden.
Begrijpt een leerling wat er verwacht wordt? Durft een leerling te zeggen dat hij of zij een leerdoel heeft behaald? Waarop is die conclusie gebaseerd? En hoe kun je daar als leraar feedback op geven?
In afstandsonderwijs lijkt er minder tijd om de dialoog hierover te voeren, toch is dit van belang om het latere proces te kunnen begeleiden en volgen.
Het werken vanuit leerdoelen helpt ook bij het vormgeven van de oefenopdrachten. Vanuit het einddoel van de periode kun je terugredeneren welke opdracht essentieel is en het best helpend kan zijn om leerlingen naar het einddoel te brengen. Per les kan een lesdoel worden behandeld om zo toe te werken naar het beheersen van het leerdoel.
Voorbeeld leer- en lesdoelen:
Leerdoel NASK 1*: Je herkent en beschrijft van elektrische schakelingen de onderdelen naar aard en functie en de symbolen ervan.
Vertaalt naar de leerling: Je kunt een elektrische schakeling bouwen om de stroomsterkte door een lamp te meten.
Mogelijke lesdoelen:
- Je kunt een lampje aansluiten in een elektrische schakeling
- Je kunt een elektrische schakeling in symbolen tekenen
- Je weet wat stroomsterkte in een elektrische schakeling betekent
- Je kunt een schakeling bouwen met een stroommeter
Je kunt de stroommeter aflezen.
*Bron: SLO Leerdoelenkaart NASK1 vmbo-bovenbouw, 17 oktober 2019
Onderwijs anders vormgeven – slim vertrouwen en motiveren
Afstandsonderwijs vraagt vertrouwen en doorzettingsvermogen. Durf leerlingen te vertrouwen te geven. We spreken dan niet van blind vertrouwen, maar van slim vertrouwen of smart trust (Covey, 2013): vertrouwen met een mate van controleren of onderzoek. Hoe komt een leerling tot deze uitwerking? Dit kan eenvoudigweg een kwestie van doorvragen zijn.
Bron: https://www.managementsite.nl/vertrouwen-organisaties-vier-boeken
Thuis werken en thuis leren vraagt veel van onze spanningsboog. “Het is zo saai”, is de veel gehoorde zin. Terecht dat we de vraag zelf oppakken: hoe kunnen we de opdrachten, het verzorgen van feedback en het toetsen interessanter en betekenisvoller maken? Op welke manieren kunnen we leerlingen motiveren om te oefenen en te leren?
Spelvormen kunnen hierin helpend zijn: een ganzenbordspel met relevante en creatieve, korte opdrachten kunnen leerlingen in sets van 2-4 spelen via videobellen. Ze worden in spelvorm uitgedaagd om aan hun doelen te werken. Ze motiveren elkaar, houden elkaar scherp en kunnen elkaar van enige feedback voorzien. Het gebruik van spelvormen in je aanbod vraagt uiteraard wel afstemming tussen teamleden. Waar kunnen activiteiten en doelen eventueel gecombineerd worden. Voorkom als team dat de leerlingen een overkill aan spelvormen te verwerken krijgen.
In de opdrachten kun je de thuissituatie ook juist gebruiken. Wat kom je tegen in de keuken of badkamer dat je qua inhoud, functie, vorm of taal bij jouw vak kunt gebruiken? Stuur leerlingen even naar buiten met een concrete verzamel-, teken- of telopdracht en koppel hier een eindtijd aan. Vraag de opbrengsten terug en laat leerlingen hun resultaten met elkaar vergelijken. Voor een verdieping van het leren kan ook gevraagd worden om de verschillen en overeenkomsten tussen opbrengsten en antwoorden te verklaren.
Onderwijs anders vormgeven – controle van begrip
Er zijn veel technieken om het begrip van leerlingen in een les te controleren. In afstandsonderwijs vraagt dat om enige creativiteit, maar is dit zeker mogelijk. Controle van begrip zorgt voor focus op het proces. Het helpt om te checken of het leerdoel helder is en wat nodig is om dat doel te bereiken.
Handvatten voor controle van begrip op afstand:
Laat één of twee leerlingen hun work-in-progress of uitwerking van een opdracht delen met de andere in een video-conferentie. De andere leerlingen worden uitgenodigd om feedback te geven en/of vragen te stellen in de chatfunctie over zowel taak als proces. Na enkele minuten wachttijd bespreek je de feedback en vragen met de leerlingen en bekijk je welke elementen van belang zijn om de uitvoering van de taak en het proces te verbeteren.
Voor een korte, bondige weergave van het les- of leerdoel kun je leerlingen vragen de kern in 5 plaatjes weer te geven. Het levert producten op waarin je snel de essentie kunt zien en met elkaar mogelijke misconcepties kunt ontdekken (Live in five seconds). Bij het ontdekken van die misconcepties heb je de kans om nieuwe informatiebronnen aan te bieden of kies je voor didactische werkvormen waarbij je het concept opnieuw laat ervaren door de leerlingen.
Bron: https://www.vernieuwenderwijs.nl/life-in-five-seconds-visueel-samenvatten/
Veel digitale platforms die gericht zijn op formatief handelen, bieden mogelijkheden waarbij leerlingen hun uitwerking van een opdracht digitaal in kunnen leveren. Als leraar zie je het totaal aan uitwerkingen en kan er feedback op gegeven worden (www.goformative.com, www.socrative.com).
Onderwijs anders vormgeven – feedback
Iedereen heeft feedback nodig om te kunnen leren en juist bij afstandsonderwijs is feedback zeer belangrijk. Het is van belang om met regelmaat het werk van individuele leerlingen onder ogen te krijgen en daarop feedback te kunnen geven, zodat de leerling houvast heeft op weg naar het leerdoel. De feedback en coaching van de leerling zijn bij (afstands)onderwijs van belang om de leerling richting en vertrouwen te geven mede door tussentijdse reflectie, ondersteuning en bijsturing
Feedback vraagt wel om een juiste vorm en opbouw. Dylan Wiliam (2011) stelt twee simpele voorwaarden aan feedback: is de feedback accuraat en helpt het de leerling vooruit? Met accurate feedback bedoelt Wiliam, feedback die gericht is het op bereiken van het leerdoel; daar ligt immers de focus. Feedback die het leren vooruithelpt, wordt gevat in de derde stap van het drieluik van feed up, feedback, feed forward.
Bij feed up bespreken leraar en leerlingen met elkaar het leerdoel en wordt er gecheckt of het leerdoel helder is voor alle leerlingen en hoe succes daarop eruitziet.
In de feedbackfase ontvangt de leerling feedback over waar hij of zij nu staat in het proces tot het leerdoel. Is de leerling goed op weg? Wat gaat goed?
Feed forward is de feedback die de leerling vooruit moet helpen. De leerling krijgt die aanwijzingen, denkvragen of opdrachten die helpen om de volgende leerstap te kunnen maken op weg naar het leerdoel.
Ook in afstandsonderwijs zijn deze drie fasen van belang: juist in de situatie waarbij je de leerlingen niet in je lokaal treft, is het van belang om te weten of het leer- of lesdoel helder is. Om feedback te kunnen geven of om leerlingen elkaar feedback te laten geven, is controle van begrip nodig: een kort ‘meet’ moment met de opbrengst tot nu toe: hoe ver ben je met de opbouw van je betoog of de uitwerking van die berekening?
Vanuit die feedback heb je een nieuw startpunt richting het leerdoel: wat is voor deze leerling nuttig om te doen om het leerdoel straks te bereiken? Welke oefeningen zou deze leerling nog moeten maken, welk filmpje zou de leerling kunnen bekijken, bij welke leerling kan deze via video-bellen eens stevig afkijken om de opbouw van een betoog goed te doorgronden?
Feedback kan op vier dimensies worden geven:
- Taak/inhoud
- Strategie/proces
- Zelfregulatie
- Persoonlijke kwaliteiten
We zien de laatste dimensie ook vaker opgenomen in de dimensie van zelfregulatie. Elke dimensie ligt op een ander niveau van leren. Hoe dieper het niveau van leren, hoe individueler de bespreking mag zijn. (Brooks, e.a., 2019). In een groepsgesprek kun je prima spreken over de oplossing van een opgave. De aanpak van het leerproces vraagt al om meer persoonlijke afstemming. Feedback op zelfregulatie kan eigenlijk alleen individueel. Tevens kan worden vastgesteld dat een dieper niveau van feedback ook om meer oefening en ervaring van de leraar vraagt. Om te oefenen met het geven van feedback op het juiste niveau (taak, proces, zelfregulatie) en in de juiste fase (feed up, feedback en feed forward) toont de matrix van feedback praktische zinstarters om de juiste feedback te kiezen en vorm te geven.
Bron: https://www.onderwijsmaakjesamen.nl/actueel/een-matrix-van-feedback-om-van-te-leren/
Onderwijs anders vormgeven – coaching en ondersteuning
De context van afstandsonderwijs maakt dat we feedback vaker individueel geven. Dit biedt ons de kans eerder naar de diepere dimensie van feedback te gaan en zo het leerproces te verdiepen. Probeer naast feedback op de inhoud ook het geven van feedback op proces te oefenen en zo mogelijk ook te geven op zelfregulatie. Bij afstandsonderwijs blijkt voor menig leerling plannen en organiseren een struikelblok te zijn. De taak is duidelijk en de leerling weet nog welke stappen moeten worden doorlopen, maar de thuissituatie en het lange individuele werken in de eigen slaapkamer kunnen ervoor zorgen dat het schoolwerk toch niet lukt.
Afstandsonderwijs vraagt om voldoende contact tussen leraar en leerling, niet allen op taak en proces, maar juist ook op zelfregulatie. Leerlingen uiten hun behoefte naar persoonlijk contact, niet alleen met klasgenoten, maar ook met leraren. De menselijke maat en een open gesprek helpen de leerling door deze lastige tijd heen. Een tijd waarin veel onzeker is en leerlingen en leraren beiden die onzekerheid voelen. Betrokkenheid en welbevinden staan als pijlers onder het leren onder druk in thuisonderwijs. Coaching kan, ook op afstand, zowel de betrokkenheid als het welbevinden van de leerling vergroten.
Tijd voor coaching en begeleiding staat zeker in afstandsonderwijs onder druk als het ‘oude’ rooster, inclusief het maken van huiswerk, wordt aangehouden. De huidige context vraagt om aanpassing van het lesrooster om tijd te organiseren voor de leraar of mentor om vaker met de leerling te kunnen spreken en de leerling meer te coachen in het leerproces.
Onderwijs anders vormgeven – bewijs van leren
Wat wil je weten, wat wil je meten? In afstandsonderwijs is toetsen een uitdaging. Het is met name de vraag welk type vragen of opdrachten we de leerlingen willen geven om te toetsen of het leerdoel is bereikt. Reproductievragen zijn daarbij lastig omdat dit de verleiding tot ‘afkijken’ stimuleert. Het werken met meerkeuzevragen in programma’s die de vragen goed husselen en met een beperkt tijdslot werken kan helpend zijn.
Belangrijker is terug te gaan naar de kern van het leerdoel: wat dient er geleerd te zijn (kennis of vaardigheid) en kan ik dat op een dieper niveau van toepassing en inzicht toetsen? Waar we in het onderwijs op school vaak proefwerken gebruiken om het bereiken van de leerdoelen te toetsen, kan dat ook met het schrijven van een essay, het maken van een verslag, het produceren van een film of het uitwerken van een casus. Ook hier kan het helpen een strak tijdslot af te spreken waarin de prestatie geleverd moet worden.
Bron: https://www.vernieuwenderwijs.nl/online-toetsen/
Het toetsen op het niveau van toepassen en inzicht vraagt om het herontwerpen van toetsen en van het curriculum. Leerlingen moeten immers ook kunnen oefenen in de vaardigheden die de toets van hen vraagt. Teruggaan naar de kern, het bereiken van het leerdoel, betekent ook dat de toets slim moet meten of dit bereikt is.
Afstandsonderwijs vraagt een aanpassing van het curriculum: kunnen we het geplande tempo nog wel volhouden? Op welke manier laten wij leerlingen de stof verwerken en welke leerstrategieën zijn nu meer passend? Bij het herontwerp van opdrachten moeten we de leerdoelen centraal stellen: waar werken we naartoe en is dat voor iedereen duidelijk? Kunnen we het bereiken van het leerdoel op een andere manier meten dan met een proefwerk?
Thuisonderwijs vraagt om een beredeneerde keuze in taken en vragen om leerlingen voldoende uit te dagen en het leren aantrekkelijk te maken. Ook op afstand werkt humor nog steeds.
Leraar en leerlingen werken in deze crisistijd op afstand van elkaar. Feedback geven en ontvangen is hierin belangrijk, juist op het leerproces en de zelfregulatie van de leerling. De matrix van feedback combineert deze niveaus van feedback met de fasen van feed up, feedback en feed forward en voorziet ons van praktische zinstarters om hierin te groeien.
Bronnen
Life in five seconds (15 mei 2018), geraadpleegd op 9 april 2020 van: https://www.vernieuwenderwijs.nl/life-in-five-seconds-visueel-samenvatten/
Matrix van feedback (13 juni 2019), geraadpleegd op 9 april 2020 van: https://www.onderwijsmaakjesamen.nl/actueel/een-matrix-van-feedback-om-van-te-leren/
Online toetsen (23 maart 2020), geraadpleegd op 9 april 2020 van: https://www.vernieuwenderwijs.nl/online-toetsen/
Slim vertrouwen (10 april 2020), geraadpleegd op 9 april 2020 van: https://www.managementsite.nl/vertrouwen-organisaties-vier-boeken
SLO Leerdoelenkaart NASK1 vmbo-bovenbouw, 17 oktober 2019, geraadpleegd op 9 april 2020: https://slo.nl/@6500/leerdoelenkaart-24/
Wiliam, D. (2011). Embedded formative assessment. (p.120) West Palm Beach, Learning Sciences International
Twitter
Facebook
Pinterest
LinkedIn
