Maatschappelijk ondernemerschap – een hele onderneming?!

Dit artikel komt uit OMJS magazine – editie 2.

Tekst: Patty van der Aa

Wie denkt dat ondernemerschap in het onderwijs puur en alleen draait om commercieel belang en het vullen van je eigen portemonnee, heeft het mis. Het gaat om het bewust worden en het benutten van kansen zonder je te laten belemmeren door middelen of grenzen. Om te bouwen aan visie en het vermogen je ideeën te verwezenlijken. Precies daarin kan het onderwijs wel wat lefgozers gebruiken. Wij zien hen als ondernemers die – niet zo toevallig – ook nog eens maatschappelijk betrokken zijn.

Een school is een hele onderneming

Als schoolleider ben je maatschappelijk ondernemer. Punt. Als hoofd van jouw organisatie ben je namelijk aan het ondernemen binnen een maatschappelijke context. Het is goed om daarbij kritisch te blijven kijken naar wat je met die organisatie toevoegt aan de maatschappij en hoe je daarin het verschil kunt maken. Net zoals een ondernemer met een product of dienst doet. Ondernemerschap gaat over doelgerichtheid, omgevingsbewustzijn en lef om te doen wat nog niet is gedaan.

Waar we vaak de neiging hebben in te grijpen wanneer het slecht gaat, kijken ondernemers vooruit en anticiperen ze op de mindere dagen die misschien ooit komen gaan. Een ondernemer blijft kritisch, is vernieuwend, wil het steeds beter doen en denkt in kansen. Daarvoor hoef je echt geen geboren ondernemer te zijn. Ondernemerschap valt of staat, ook in het onderwijs, met de bewustwording waarom je doet wat je doet. En welk langetermijnresultaat je hierbij voor ogen hebt. Dat hoeft geen financieel rendement te zijn: het kan net zo goed winst zijn op het gebied van de ontwikkeling van je leerlingen of werkdrukverlaging.

Ben je bewust van jouw bestaan

De bewustwording van je omgeving en welke functie jouw school en jij als schoolleider hierin hebben, is enorm belangrijk. Waar ligt je verantwoordelijkheid? Waar liggen jouw ambities? Wat drijft jou als schoolleider? Er alleen voor zorgen dat de school de komende tien jaar blijft voortbestaan, is namelijk niet goed genoeg. Er is visie nodig. Een richting die jouw school uniek maakt. Profilering zit hem niet in het beconcurreren van de school naast je, maar gaat letterlijk over het hebben van een ander profiel dan je buurschool. Als er niets te kiezen is, waarom zijn er dan nog twee scholen en niet maar één? Dan is de toegevoegde waarde van twee gebouwen en twee schoolbesturen er niet.

De ene school is de andere niet

Vergelijk een school eens met een Albert Heijn: vanaf de buitenkant lijken al deze supermarkten hetzelfde, welk filiaal je ook bezoekt. Toch is de binnenkant volledig afgestemd op de omgeving waarin de supermarkt staat. In een wijk met veel studenten is het huismerkaanbod groter dan in een wijk met veel tweeverdieners. En op plekken waar minder vleeseters wonen, is het vegetarisch aanbod groter. Het lijken open deuren, maar ze maken hét verschil tussen een supermarkt die past in de omgeving en daarin bestaansrecht heeft en een winkel die binnen een paar jaar zijn deuren sluit. Jouw school lijkt aan de buitenkant wellicht op elke andere school, maar door goed aan te sluiten bij je omgeving kun je het verschil maken voor de kinderen op jouw school. Door in te spelen op behoeftes uit de omgeving, door bijvoorbeeld samenwerkingen aan te gaan met een kinderdagverblijf, de muziekvereniging of bibliotheek. Je moet je omgeving kennen en weten wat deze nodig heeft. Maar het gaat ook over wie jij in essentie bent en hoe je het verschil maakt voor leerlingen nu en in de toekomst. Over hoe de visie van de school tot uiting komt in het onderwijs en wat dit met de leraren doet. Uiteraard zonder jouw kerntaak als school hierbij uit het oog te verliezen. Maatschappelijk ondernemerschap gaat dan ook over het continu toetsen van de visie aan de werkelijkheid. Over hoe iets nog beter kan en wat daarvoor nodig is. Over keuzes maken omwille van de leerling. En soms ook nee te zeggen.

Durf nee te zeggen

De avondvierdaagse, de sinterklaasviering, het kerstontbijt of de koningsspelen: veel zaken die in de maatschappij leven, komen op het bordje van het onderwijs terecht. Toch staat er van veel zaken helemaal nergens beschreven dat ze verplicht zijn. Vraag je als school daarom eens af of je op al die vlakken wel actief wilt zijn. Of ze bijdragen aan de visie en ambities van jouw school. Keuzes maken of durven breken met tradities die niets of weinig aan het onderwijs toevoegen, is lastig. Net zo goed als nee zeggen tegen ouders die waarde hechten aan dergelijke activiteiten. Het vergt lef.

Om kwaliteit na te streven zul je als school ook je maatschappelijke verantwoordelijkheid moeten nemen. Dat betekent niet alleen goed voor je leerlingen zorgen, maar ook voor jezelf én je leraren. Dat start bij de focus van de schoolleider. Als je jouw maatschappelijke verantwoordelijkheid kunt blijven verbinden aan je ambities en visie, kun je deze ook makkelijker vertalen binnen je school.

Overtreed de regels

Natuurlijk weten we allemaal dat mensen in het onderwijs niet degenen zijn die makkelijk regels overtreden. Maar soms, heel soms, kan een regel overtreden of grenzen opzoeken zorgen voor vernieuwing. Wanneer een kleine dosis brutale ondernemersmentaliteit helpt het onderwijs te vernieuwen of de kwaliteit te beschermen, is een overtreding niet zo erg, toch? Sta eens stil bij hoe jij de maatschappelijke opdracht kunt vervullen. En durf eens wat meer burgerlijk ongehoorzaam te zijn. Ga het gesprek aan om grenzen te verleggen en te ontdekken dat er meer kan dan je nu voor mogelijk houdt. Als er niets schuurt, gebeurt er ook niets. Jouw invloed als schoolleider is groter dan je denkt. En als je die invloed écht inzet, wordt hij nog groter.

Herregistratiemodule Maatschappelijk Ondernemerschap volgen?