Hoe verwerf en behoud je als schoolleider, specialist of kartrekker het overzicht op alle toekomstige ontwikkelingen en te verwachten innovaties in leren, onderwijs en de maatschappij? In deze bijdrage wordt aan de hand van concrete voorbeelden duidelijk gemaakt hoe onderwijstrends en trendanalyses kunnen bijdragen aan inzicht en actueel overzicht, vanuit het perspectief om te willen groeien naar een omgevingsbewuste onderwijsorganisatie.
Veranderingen in de maatschappij en het onderwijs
We ervaren vele veranderingen en vernieuwingen, in het onderwijs maar vooral in onze maatschappij en leefwereld. Veranderingen die in steeds hoger tempo verschijnen en onze scholen beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan de impact van technologische vernieuwingen op (digitaal) leermateriaal en adaptief leren. Dit continuüm aan veranderingen en vernieuwingen vragen van scholen, leraren maar vooral leiders een hoge mate van flexibiliteit, toekomstbewustzijn en een sterk ontwikkelde omgevingssensitiviteit.
Inzicht van en overzicht over onderwijstrends en ontwikkelingen kunnen ons prima helpen om grip te houden op de snel veranderende wereld. Om de waarde van innovaties te kunnen wegen op het nut en waarde voor leren en onderwijs. Verder is het goed om in gedachten te houden dat trendsignalering veelal geïnitieerd wordt vanuit de context van technologie. Technologie blijkt een belangrijke accelerator van innovatie en veranderingen in maatschappij en onderwijs.
Op weg naar een toekomst- en omgevingsbewuste organisatie
De ontwikkeling van de onderwijskoers (visie en beleid), zowel het niveau van de scholengroep als van de individuele school, wordt gesteund en verdiept door een goed inzicht in die thema’s die een toekomstige rol kunnen gaan krijgen in onderwijs en leren.
Nog interessanter is de winst die wordt geboekt ten aanzien van een groeiend bewustzijn van het tempo, de aard en de impact van veranderingen. Het leidt tot gerichte focus van alle leiders en leraren. Dit draagt bij aan toekomstbewuste en omgevingsbewuste scholen en medewerkers.
Trends en ontwikkeling in de onderwijspraktijk
Duiding en analyse van onderwijstrends kunnen onderwijsorganisaties in meerdere opzichten ondersteunen. Bijvoorbeeld door de inhoudelijke ondersteuning van (externe) analyses in het ontwikkelingsproces van visie en beleid. Maar ook in het leidinggeven aan een denk- en werkcultuur gefocust op toekomstbewustzijn en omgevingssensitiviteit.
Enkele voorbeelden:
- Bouwstenen voor beleidsontwikkeling.
In de ontwikkeling van visie en beleid wordt vaak een interne en externe analyse gemaakt. Trendanalyses kunnen helpen om in een externe analyse beter inzicht in actuele innovatiethema’s te verwerven die wellicht een rol gaan spelen in onderwijs en leren van de school/scholengroep. - Prikkel voor groeiend urgentiebesef en een ‘growth mindset’.
Om een krachtige impuls te geven aan de medewerkers van bijvoorbeeld een scholengroep kan een gezamenlijke studiedag hiervoor benut worden. Door onderwijs trendwatchers op een personeelsdag te programmeren die niet alleen de trends aanreiken, maar deze ook analyseert en het belang en de impact op leren en onderwijs kan duiden. - Flexibele continu herijking van staand onderwijsbeleid.
Meer en meer onderwijsorganisaties realiseren zich dat het steeds moeilijker wordt om een langere periode vooruit te kijken en lange termijndoelen te plannen. In de plancycli voor koers en onderwijsbeleid zien we dat er in toenemende mate een jaarlijkse evaluatie en herijking wordt ingepast om meer flexibiliteit in de plannen te realiseren en vlotte aansluiting op veranderingen.
Een trendvoorbeeld: verdiepend leren (deep learning)
Als voorbeeld van de inhoud en reikwijdte van een onderwijstrend verkennen we verdiepend leren (deep learning). Verdiepend leren heeft de wereldwijd de aandacht getrokken van opvoeders en beleidsmakers en wordt beschouwd als een duurzame accelerator van leren en onderwijs.
In het trendrapport ‘NMC/CoSN Horizon Rapport: 2017 K-12 Edition’ wordt verdiepend leren gezien als sleutelfactor voor de lange termijn (3-5 jaar) ten aanzien van de diepe adoptie van ICT en technologie in het primair onderwijs.
Ook Michael Fullan ziet in de uitgave ‘Deep Learning’ verdiepend leren als een kansrijke ontwikkelingsstap voor scholen om de leerprocessen optimaal in lijn te brengen met de veranderende leerbehoeften van de leerlingen en leerlingen voor te bereiden op de toekomstige maatschappij.
Verdiepend leren gaat in beginsel om het toepassen van nieuwe kennis om levensechte problemen op te lossen en verenigt een breed scala aan persoonlijke eigenschappen en vaardigheden. Diepere leerbenaderingen hebben behoorlijk veel impact op de primaire leerprocessen als ook op de leraren en leiders.
Fullan onderscheidt drie essenties van verdiepend leren:
- Duidelijkheid geven over de verdiepende leerdoelen.
Hier gebruikt Fullan een eigen set van brede vaardigheden, de zes C’s.
In Nederland is de set vaardigheden van de 21e eeuw (Kennisnet, SLO) bekender. Beide vaardighedensets reiken verdiepende leerdoelen aan.
Finland is een van de eerste landen waar verdiepende leerdoelen in het nationale curriculum (2016) zijn opgenomen. - Precisie in pedagogiek.
Verdiepend leren vraagt om ontwikkelen van een gemeenschappelijke taal en kennisbasis in het team. Bijvoorbeeld door het gezamenlijk identificeren van bewezen pedagogische praktijken. - Vergroten van verbeter- en verandercapaciteit.
Professionalisering en ontwikkeling van het team, niet als een gebeurtenis maar als een proces.
Vooral gericht op het samen ontwikkelen van precisie in de pedagogiek.
Verdiepend leren kan op vele manieren in de praktijk van leren en onderwijs uitgewerkt worden. In de recente trendanalyses van leren en onderwijs kom je bijvoorbeeld de volgende uitwerkingen van verdiepend leren tegen:
- Phenomenal learning in Finland (Kirsti Lonka)
Finland geeft in het actuele kerncurriculum (2016) voor het basisonderwijs prioriteit aan thematisering, integratie van vakken en inhoud. Met als doel dat leerlingen vanuit een holistisch perspectief een aantal brede -21e eeuwse- competenties ontwikkelen. 
STEAM Learning experience
STEAM richt zich op leerprocessen met een inter- en multidisciplinair karakter. Leerlingen beginnen met een holistisch leeronderwerp. Door middel van hun eigen onderzoek en het verkennen en delen van kennis, bouwen ze aan antwoorden op vragen en ontwerpen ze oplossingen op problemen.- Maakonderwijs
Lerenden zijn makers. De komst van makerspaces, klasconfiguraties die actief leren mogelijk maken inclusief de integratie van codering en robotica, biedt leerlingen nieuwe mogelijkheden om te creëren en te experimenteren op manieren die het complexe denken stimuleren. Leerlingen ontwerpen in het maakonderwijs hun eigen oplossingen voor echte uitdagingen.
Bronnen
- NMC/CoSN Horizon Rapport: 2017 K-12 Edition
Onderzoekt opkomende technologieën voor hun potentiële impact op en gebruik in onderwijs, leren en creatief onderzoek op scholen. - Deep learning: engage the World Change the World. Michael Fullan en Joanne Quinn
Sage publications, 2018.
Verschijnt voorjaar 2019 in de Nederlandse taal bij Onderwijs Maak Je Samen. - Phenomenal learning. Kirsti Lonka
Edita publishing, 2018.
Twitter
Facebook
Pinterest
LinkedIn
