Weet wat je meet, meet niet wat je weet!

leestijd:

De zin en onzin van toetsen! Een onderwerp dat de discussie in het onderwijs blijft voeden. Daarbij versterkt de begripsvorming rondom opbrengstgericht werken het beeld, dat het onderwijs in Nederland vooral gebaseerd is op toetsen en opbrengsten. “Alsof het alleen maar om presteren gaat”, is een veelgehoorde opmerking. Het toetsen van leerresultaten is echter een noodzaak om de kwaliteit van het onderwijs te waarborgen. Meten om te weten is daarbij echt wat anders dan het volgen van de toetskalender. Een school met een goed toetsbeleid en met leraar die beschikken over de vaardigheden om de gegevens te analyseren heeft minder toetsen nodig.

Een toets,…voor de leraar
Toetsresultaten zeggen niet alleen wat over de vaardigheden van de leerling, maar geven ook informatie over de kwaliteiten van de leraar. Je kunt na een toets de vraag stellen: “Welke leerlingen hebben de stof begrepen en welke niet?” Maar ook “Wat is de invloed van mijn leerkrachthandelen geweest?” En juist dit laatste gebeurt nog te weinig. Scholen die in staat zijn om de toetsresultaten niet alleen te vertalen naar onderwijsbehoefte, maar ook naar effectief leerkrachtgedrag hebben minder moeite met toetsen. En die hebben ook minder toetsen nodig om een beeld te krijgen wat werkt en wat niet.

“If you test less, you will learn more.”
Er is in Finland veel vertrouwen in de kwaliteiten van de leraar. Daardoor krijgt hij de ruimte om creatieve lessen te ontwikkelen die inhoudelijk een hoog niveau kennen en goed aansluiten op het leren van de leerlingen. Leerlingen moeten vervolgens voldoende tijd hebben om te leren en aan hun projecten te werken, zo is de gedachte in Finland. Tot hun 15e krijgen leerlingen in Finland geen externe, gestandaardiseerde toetsen en examens.

Verkeerde discussie
De discussie gaat, onder invloed van alle mediaberichten, vooral over het middel; de toetsen. De discussie zou echter meer moeten gaan over het doel; een hoge onderwijskwaliteit en wat er nodig is om leraren toe te rusten het maximale uit leerlingen te halen. Hiervoor is het nodig dat we uit de kramp komen van de angst dat je door toetsen ongelukkige kinderen krijgt of overspannen leraren. Bewust toetsbeleid, een goede analyse en de visie hoe te investeren in leerkrachtvaardigheden helpen om effectief onderwijs te verzorgen. Een competente leerling die wordt uitgedaagd zelf oplossingen te zoeken met een leraar die weet te investeren in de relatie, die wordt gelukkig. Om dat te bereiken is het zorgvuldig meten en analyseren van leerresultaten een uiterst belangrijk en effectief hulpmiddel.
Het gaat dus niet alleen om het beter gebruik maken van toetsresultaten, maar om alle evaluatietechnieken en interventies die in de klas worden gebruikt in te zetten om de instructie beter af te stemmen op de ontwikkeling van leerlingen. Praat daarbij niet over de leerlingen, maar juist met de leerlingen over hun vorderingen. Welke inspanning en prestatie hebben zij geleverd? Welke invloed hebben zij daarop gehad? Wat betekent dit voor jullie ‘samenwerking’?

Het is voor deze werkwijze van belang dat leraren:

voorafgaand aan het leerproces de leerdoelen voor hun leerlingen vaststellen;
hun leerlingen vanaf het begin, in hun eigen taal, informeren over de leerdoelen die bereikt moeten worden en hen hierbij persoonlijke leerdoelen te laten formuleren;
vakkundig worden in het evalueren en daardoor hun verwachtingen kunnen omzetten in evaluatie-activiteiten en scoringsprocedures die nauwkeurig de prestaties van hun leerlingen in beeld brengen;
evaluatietechnieken gebruiken waarmee leerlingen vertrouwen in zichzelf krijgen en verantwoordelijkheid krijgen in hun eigen leren;
evaluatie-uitkomsten vertalen naar feedback aan leerlingen waarmee deze inzicht krijgen hoe de resultaten te verbeteren zijn;
de instructie voortdurend afstemmen op de uitkomsten van evaluaties;
leerlingen betrekken in zelf-evaluaties op basis van vaste standaarden, zodat leerlingen zelf hun vorderingen kunnen bijhouden en voelen dat ze de leiding hebben over hun leersucces;
leerlingen actief betrekken in de communicatie met hun leraar en ouders over de vorderingen.

Van toetspraktijk naar evaluatie-systeem
Onderzoek wijst uit dat toetsen en andere evaluatie-activiteiten samen te brengen zijn in een samenhangend evaluatie-systeem en dat dit een positieve bijdrage kan leveren aan de verhoging van de leerprestaties. Er zijn in Nederland voor het basisonderwijs al ruim voldoende gestandaardiseerde toetsen voor rekenen en taal beschikbaar. Als scholen de mogelijkheid krijgen om hun vaardigheid in het juiste gebruik van deze toetsen te vergroten, dan blijft de toets weer het middel waarvoor het bedoeld is.
De onderwijsinspectie zou op haar beurt niet alleen oog moeten hebben voor de feitelijke tussen- en eindopbrengsten van scholen, maar vooral ook voor de mate waarin en de wijze waarop in scholen de evaluatiepraktijk in dienst staat van de voortgang van het leren, welke evaluatie instrumenten en procedures worden gebruikt, hoe ‘opbrengstgericht’ de zorg en begeleiding is, hoe de kwaliteit van de evaluatiepraktijk wordt geborgd en welke activiteiten ondernomen worden voor de verdere professionalisering ervan.

Dus…
Laten we ophouden met de discussie over ‘het toetsen’ en samen doelgericht actie ondernemen. Neem bijvoorbeeld voor het komende schooljaar je toetskalender eens kritisch onder de loep en beantwoord samen met collega’s de volgende vragen:
– Wat ga ik meten? Wat wil ik weten?
– Welke informatie levert het mij op t.a.v. mijn handelen en interventies?
– Welke informatie levert het de leerling op? Hoe betrek ik de leerling in dit evaluatie-systeem?