Buitenspelen is voor iedereen!

leestijd:

Buitenspelen is leuk! Dat is de reactie van bijna alle kinderen die we tijdens het buitenspelen ondervroegen. Buitenspelen is echter veel meer dan alleen maar leuk als we kijken naar wat kinderen ons laten zien in hun spel. Buitenspelen is van groot belang voor de ontwikkeling van een kind. Het zorgt ervoor dat ze leren wat de regels zijn van de maatschappij via doen-alsof spel (Delfos, 2004). Buitenspel is een moment van de kinderen. Het moet een moment zijn waarin de kinderen zelf voor keuzes komen te staan en deze met elkaar moeten afwegen. Daarnaast ontwikkelt een kind door middel van buitenspelen de plek van zichzelf in de wereld om zich heen. Genoeg redenen om het buitenspelen zowel thuis als op school te stimuleren.

Wat is buitenspelen in deze context?

Buitenspelen is ontdekken in een buitenomgeving, met of zonder materialen, op een plek waar je met anderen in contact komt. Buitenspel kan zowel thuis als op school plaatsvinden en heeft een open en onvoorspelbaar karakter. Daarnaast wordt het door kinderen zelf geïnitieerd (Tovey, 2011).

Waarom is buitenspelen belangrijk?

Buitenspelen is in contact komen met de natuur, omgaan met een vrije situatie waarin je met anderen in contact komt en vaak samen een activiteit onderneemt. Het is de plek waar de basis ligt voor het oefenen van sociale vaardigheden. Bij buitenspel leert het kind als het ware uit zichzelf, het initieert zelf of met anderen een activiteit, waardoor de betrokkenheid groot is. Voor het onderwijs is dit een belangrijke boodschap omdat hieruit blijkt hoe groot het belang is van het aansluiten bij de interesses en de belevingswereld van kinderen.

Buitenspelen is gezond en een rijke omgeving daagt uit tot intensief verkennen en bewegen. Daarnaast leidt het tot behendigheid. Kinderen leren balanceren, springen, kruipen, ontwijken, klimmen, hangen, zwaaien, etc. En dat zonder concrete instructie! Het kind leert zelf zijn of haar eigen (on)mogelijkheden inschatten, wat weer zorgt voor minder ongelukken (van de Broek 2011).

Daarnaast is de buitenomgeving aanleiding om te onderzoeken, samen te spelen, te verzamelen en te exploreren. Het gebruik van alle zintuigen komt hierin terug. Martine Delfos (2004) geeft aan hoe groot het belang is om kinderen met elkaar te verbinden, omdat we daar de basis leggen voor sociaal adequaat handelen. Kinderen zien school als een plaats waar zij leeftijdsgenoten ontmoeten. Buiten leer je sociale vaardigheden door te verkennen en te exploreren maar ook door ‘doe alsof’ situaties.

Waarom gebeurt het steeds minder?

Ondanks dat kinderen van nature spelen en bewegen, gebeurt het tegenwoordig steeds minder. Kinderen hebben een drukke agenda en bovendien heeft de computer ten opzichte van vroeger een grotere aantrekkingskracht. Dat is echter niet de enige reden, er is steeds minder ruimte voor het buitenspelen. Steeds meer kinderen wonen tegenwoordig in de stad in plaats van op het platteland, er is meer bebouwing dan een aantal jaren geleden en bovendien is de angst voor ongelukken bij ouders een reden om kinderen meer in de buurt te houden. Ook wordt buitenspelen op school ook nog wel eens ingeperkt door zorgen over de leerprestaties door de focus op taal en rekenen. Voor buitenspel is ruimte nodig en buitenspelen moet een essentieel onderdeel uitmaken van het leren (Tovey, 2011). Het leren in de klas gebeurt voornamelijk zittend, terwijl het lichaam helemaal niet gebouwd is om zo lang stil te zitten. Beweging kan ertoe bijdragen dat er makkelijker verbindingen worden gemaakt in de hersenen. Bewegen is daarnaast- vooral voor jongens- essentieel (Gurian & Stevens, 2010).

Waaraan moet een uitdagende buitenspeelomgeving (schoolplein) aan voldoen?

De omgeving moet kinderen –los van hun motorische (on)mogelijkheden- uitnodigen tot bewegen en spelen (van de Broek, 2011). De omgeving moet inspiratie bieden om spel te laten ontstaan. Dit wil echter niet zeggen dat er perse veel materialen of speeltoestellen aanwezig moeten zijn, want een speeltoestel kan ook suggereren dat er fysieke activiteit moet zijn (Tovey, 2011). De buitenruimte wordt door een kind op een bepaalde manier ‘gelezen’. Juist de diversiteit van hoeken, materialen en sferen voorziet kinderen van verschillende ervaringen. Veel speelterreinen zijn in de buurt van een groene omgeving aangelegd. Echter, op schoolpleinen is dit niet altijd mogelijk. De aanwezigheid van een natuurlijke omgeving is geen noodzaak voor buitenspel, maar uit onderzoek is wel gebleken dat het speelgedrag van kinderen in een natuurlijke omgeving gevarieerder is dan speelgedrag in een niet-natuurlijke omgeving (Van den Berg, Koenis en Van den Berg, 2007). Scholen die het buitenspelen een impuls willen geven, dienen ook te kijken naar de ruimte waarin de kinderen spelen. Fonds 1818 en www.groeneschoolpleinen.nl ontwikkelde een stappenplan voor het aanpakken van het schoolplein. Download het stappenplan.

Welke begeleiding vraagt buitenspelen?

Buitenspelen is een moment van de kinderen. Ben als leerkracht of ouder de katalysator in het spel en observeer vooral wat er gebeurt. Tovey (2011) beschreef drie sleutelbegrippen die belangrijk zijn bij het ‘begeleiden’ van (buiten)spel;

Sensitiviteit – Hierbij gaat het om de gevoeligheid van een volwassene om het kind te begrijpen en zijn of haar gevoelens te onderkennen. Ben als volwassene oprecht en sympathiek naar het kind en toon affectie.
Stimulans – Durf je als volwassene te mengen in het spel van de kinderen door mee te spelen, vragen te stellen en interesse te tonen om de fantasie van de kinderen te prikkelen. Voorkom dat je het spel gaat bepalen.
Autonomie – Geef de kinderen vrijheid om zelf te ontdekken en te ervaren. Denk na over hoe jij met regels en conflicten omgaat en observeer hoe de kinderen hiermee omgaan.

Tips: Hoe kun je het buitenspelen op school stimuleren?

Organiseer een buitenspeelochtend- of middag op school (laat kinderen aan elkaar lesgeven of per klas in groepen buitenspelletjes bedenken).
Organiseer de gymles eens buiten (eventueel met een andere klas?). Op deze manier doen de kinderen spelideeën op die zij ook tijdens het buitenspelen weer kunnen proberen. Wanneer je met twee klassen buiten bent, leren kinderen elkaar ook kennen, wat ervoor kan zorgen dat zij elkaar tijdens de pauzes ook nog eens opzoeken.
Voeg eens materialen toe om te zien hoe kinderen deze gebruiken Een voorbeeld is bijvoorbeeld een gelamineerde afbeelding in de sfeer van de riddertijd of middeleeuwen dat uitdaagt tot het gebruiken van de fantasie bij bouwwerken in de zandbak. Of leg emmers en touwen neer bij het klimrek zodat kinderen spullen zoals zand en steentjes omhoog en omlaag kunnen ‘takelen’. Zo kun je ook verkleedkleren buiten gebruiken en een van de karren bij de kleuters gebruiken als ‘ambulance om ‘zieke kinderen’ op te halen.
Wil je het schoolplein aanpakken om het nog uitdagender te maken voor het buitenspel van kinderen?

Probeer verschillende plekken op het schoolplein te creëren. Dit kan in de meeste gevallen prima worden gedaan door leerkrachten, ouders en kinderen samen. Denk daarbij vooral aan plekken zoals wild gewas met hoge planten en hoog gras om bijvoorbeeld te kunnen onderzoeken. Of een moestuintje om te kunnen verzorgen. Zo ook verstopplekken/ hutten waar kinderen rustig kunnen zitten en kletsen, maar ook plekken voor beweging en plekken waar je elkaar kunt ontmoeten.

Bekijk ook eens Stappenplan inrichten schoolplein van fonds 1818.
Wil je meer inspiratie voor het buitenspel bij kinderen? Bestel dan de buitenspeelkaarten! Met 60 buitenspeelspelletjes en suggesties voor kinderen van groep 1-8. De kaarten zijn door de kinderen zelfstandig te gebruiken (bij groep 1-4 vergt het nog enige ondersteuning of oefening).

Hoe kun je als ouder het buitenspelen stimuleren?

Laat je kind(eren) met de fiets of lopend naar school komen. Indien mogelijk kunnen zij lopen met een vriendje of vriendinnetje. Op deze manier maken zij actief deel uit van de omgeving en komen zij in aanraking met mogelijkheden en risico’s van buiten.
Zoek eens bewust een plek in de buurt waar je met je kind(eren) naar toe kunt om buiten te spelen. Er zijn per provincie initiatieven die gericht zijn op avontuurlijk spelen en bewegen in de natuur. Zo zijn er bijvoorbeeld ‘speelbossen’ in Nederland. Kijk voor de lijst eens op www.springzaad.nl
Jaarlijks is er een nationale buitenspeeldag.

Literatuur:

Van den Berg, A.E., Koenis, R, & Van den Berg, M.M.H.E. (2007). Spelen in het groen. Effecten van een bezoek aan een natuurspeeltuin op speelgedrag, de lichamelijke activiteit, de concentratie en de stemming van kinderen. Wageningen: Alterra.
www.buitenspeeldag.nl
Caminada, G. (2005). Beter buiten spelen, Uitgeverij Bekadict, Baarn.s
Delfos, M. (2004) Werken is nepspelen, school is ook opvoeden. De wereld van het jonge kind. Januari, 130-133.
Van de Broek, A. (2011). Verbonden met buiten. Egoscoop. Jaargang 15 nummer 3. P.36-38.
www.groeneschoolpleinen.nl
Gurian, M., Stevens, K., & King, K. (2011). Boys & Girls, Strategieën voor onderwijs aan jongens & meisjes in het basisonderwijs. Onderwijs Maak Je Samen, Helmond.
www.springzaad.nl
Tovey, H. (2011). Laat ze buiten spelen, Uitgeverij Garant, Apeldoorn.