Buitenspelen: Wat speelt er nu eigenlijk?

Buitenspelen staat in de aandacht! Al meerdere malen is het belang en de educatieve waarde van buitenspelen onderstreept middels landelijke initiatieven en verschenen publicaties. Onderwijs Maak Je Samen besteedt regelmatig aandacht aan buitenspelen binnen het thema sport en beweging, omdat we van mening zijn dat buitenspelen een belangrijke rol speelt bij het leren. In dit artikel delen we enkele ervaringen van scholen rondom buitenspelen. Ook vind je praktische tips.

Van actie naar opbrengst

Regelmatig bezoeken we scholen om te inventariseren waar wensen liggen voor verbetering, maar ook om te bekijken wat er goed werkt. Onlangs ging ik op bezoek bij een paar scholen in de regio om met eigen ogen en oren te zien en te horen ‘wat er speelt’. Buitenspelen is gevarieerd en heeft een open en onvoorspelbaar karakter. Het geven van aandacht aan buitenspelen kan verschillende opbrengsten tot gevolg hebben. Vanwege het uiteenlopende spelgedrag zijn juist verschillende benaderingen belangrijk om te bekijken. Het bieden van structuur, de zelfregulatie en het geven van spelimpulsen zijn daarvan voorbeelden. Een aantal scholen deelden hun ervaringen.

BS ’t Schrijverke, Mierlo

Aanleiding voor het aanpakken van het buitenspelen op Basisschool ’t Schrijverke in Mierlo was enerzijds verveling tijdens het buitenspelen, anderzijds waren het conflicten. Kinderen hadden moeite om tot spelen te komen. De school wilde komen tot een duurzame oplossing hiervoor. Zo besloten zij de kinderen van groep 8 beurtelings in te zetten als coach op het schoolplein. Deze kinderen zijn aanspreekpunt voor andere kinderen. Kinderen van groep 8 zijn prima in staat om deze verantwoordelijkheid te dragen. Het geven van die verantwoordelijkheid zorgt ook voor vertrouwen en het gevoel belangrijk te zijn.Het aanschaffen van extra materialen was volgens de school niet nodig. In de gymles introduceren ze regelmatig een nieuwe buitenspeelkaart, wat zorgt voor het opdoen van nieuwe ideeën. Hierbij slaan zij een mooie brug tussen het leren binnen en het leren buiten. Het geven van de spelimpuls is vaak voldoende om de kinderen met nieuwe inspiratie aan de slag te zien gaan. Kinderen bedenken zelf eindeloos veel variaties. Zo vertelt leerkracht Lenny van groep 5 dat het badmintonnen in de gymles een groot succes was. De kinderen zijn nu een poule aan het maken om ook tijdens het buitenspelen verder te kunnen badmintonnen. Ze geeft aan dat de kinderen druk met elkaar in conclaaf gaan hoe dit moet worden georganiseerd, wat weer zorgt voor het oefenen van samenwerkingsvaardigheden. Daarnaast versterkt dit het positieve klimaat in de groep.

BS de Schelp, Eindhoven

Basisschool de Schelp in Eindhoven zag het aanpakken van buitenspelen als een noodzaak. De schoolresultaten waren onvoldoende, er ontbrak een schoolbrede structuur en er waren veel conflicten. Het aanpakken van juist het buitenspelen leek een logische keuze, want juist die plek – het schoolplein- was de eerste plaats van ontmoeting aan het begin van elke schooldag. De school voerde de ‘OEPS!’ bladen in. Elke keer bij een incident tijdens het buitenspelen (of in de klas) krijgt het kind een ‘OEPS!’ blad, waarmee het reflecteert op eigen gedrag aan de hand van een aantal vragen of pictogrammen. Dit wordt nadien door de leerkracht besproken met het kind.
De school had ook de mogelijkheden om een nieuw schoolplein te ontwikkelen, wat door de kinderen ontwikkeld werd. In toenemende mate wordt de verantwoordelijkheid bij de kinderen gelegd, wat zorgt voor meer betrokkenheid bij de kinderen. Opbrengsten van bovenstaande acties waren voornamelijk dat de school steeds meer in staat is om met de kinderen problemen te voorkomen in plaats van ze achteraf te moeten oplossen. De acties zijn in dit geval letterlijk van buiten naar binnen gericht. De school heeft de sfeer in de school én de resultaten zeer duidelijk zien verbeteren. De geboden structuur is hierin een belangrijke factor geweest.

BS Atalanta, Eindhoven

Basisschool Atalanta kampte ook met veel conflicten op het speelplein. De leerkrachten hadden steeds het gevoel op te moeten treden als politieagent. Het aantal regels tijdens het buitenspelen nam toe. Echter, de regels zorgde niet voor meer structuur en rust. Daarnaast werden de kinderen meer beperkt in hun vrijheid, wat weer zorgde voor verveling. Het team concludeerde dat ze de organisatie van het buitenspelen en de visie daaromtrent over een andere boeg wilde gooien. De leerkrachten besloten zich tijdens het buitenspelen meer terug te trekken en meer te gaan observeren. De regels (op een aantal veiligheidsaspecten na) werden losgelaten. Kinderen gingen zich meer verantwoordelijk opstellen om eigen problemen op te lossen en speelden meer zelfstandig buiten. Dit deden zij onder andere met de buitenspeelkaarten, die in de gymles worden geïntroduceerd. Leerkrachten zagen het (spel)gedrag van kinderen positief veranderen. Door los te laten en te kijken naar de kinderen, ontstond er een prettigere sfeer voor iedereen en zijn de mogelijkheden tot leren vergroot, zowel voor het kind als de leerkracht.
Dat er zich conflicten voordoen op het schoolplein is een bekend en natuurlijk fenomeen. Daar waar je de open ruimte ingaat, kom je anderen tegen. Deze conflicten zijn echter heel belangrijk. Juist tijdens het buitenspelen doen kinderen sociale vaardigheden op. Het doel is niet om met het team te voorkomen dat er conflicten ontstaan, de situatie moet mogelijkheden bieden tot leren, ook op sociaal vlak. Voorstructureren kan daarin een belangrijke rol spelen.

Voorstructureren

Welke de basisvoorwaarden schep je nu voor optimaal buitenspelen? De omgeving speelt daarin een belangrijke rol. Ik zie tal van schoolpleinen en ik tref ze in grote variëteit aan. Van een betegeld plein met een wipkip, tot bosrijke omgevingen met hoogteverschillen. De realiteit voor veel scholen is dat er niet altijd (financiële) middelen zijn om de omgeving te veranderen. Dit is echter ook geen noodzaak.

Hierbij een aantal alternatieven;

• Brainstorm eens met je team over een gezamenlijke visie gericht op buitenspelen, welk doel hebben we met buitenspelen? Is buitenspelen onderdeel van het schoolplan?
• Is er een vakleerkracht bewegingsonderwijs die een rol kan spelen bij de organisatie van buitenspelen op school?
• Werk met gespreide buitenspeeltijden: Er is minder drukte tegelijk op het schoolplein en dat betekent meer ruimte per kind. Juist voor kleine kinderen kan dit prettig werken.
• Duid eventueel zones aan op het schoolplein: welke gebieden zijn ingericht voor spelen met een bal en waar kun je je verstoppen? Zones kunnen duidelijkheid geven.
• Kijk eens welke eenvoudige aanpassingen je kunt doen met minimale inspanningen. Het maken van afbeeldingen of figuren op de speelplaats met verf is een goede optie.

Voorstructureren kan problemen voorkomen, het biedt kinderen mogelijkheden en suggesties zonder dat de leerkracht het spelgedrag invult.

Tips om buitenspelen een impuls te geven op school

• Maak op school een buitenspeelkalender waarin je middels spelimpulsen bv maandelijks een nieuw thema laat terugkomen. Betrek daarbij actuele thema’s uit de klas.
• Organiseer een buitenspeelfeest om aandacht te schenken aan het buitenspelen. Informeer ouders over dit festijn en betrek ze evt via de nieuwsbrief. Geef ouders ook tips van uitdagende speelplekken in de buurt.

Meer weten? Kijk op www.buitenspeelkaarten.nl