Opbrengstgericht werken op ‘De Viersprong’

‘Opbrengstgericht werken’. Als je de publicaties van de laatste jaren ziet, lijkt het wel een nieuw begrip. Gelukkig is het dat niet en is het in ons onderwijs altijd onderwerp van ontwikkelingen geweest. Zo werd het in 2008 mogelijk om in te schrijven voor een, deels gesubsidieerde, taalpilot: het Taal-leesverbetertraject van het ‘Projectbureau Kwaliteit’ van de PO Raad. Het betrof een driejarig traject van 2008 tot 2011. Tien scholen van Stichting Prodas hebben hierop gereageerd. Aan de hand van een bovenschools plan, plannen op schoolniveau en de begeleiding van onder andere Onderwijs Maak Je Samen (Paul Filipiak) is gewerkt aan het verder verbeteren van het taalleesonderwijs.

Dit bleek voor alle deelnemende scholen een geweldige impuls en er is in de afgelopen 3 jaar met veel elan gewerkt aan het beleidsmatig en planmatig verhogen van de kwaliteit. Het is een proces geworden waarin het leren en lezen een flinke rol heeft gespeeld, waarin individuele scholen stappen hebben gemaakt en waarin we elkaar op de hoogte hebben gehouden van de ontwikkelingen. Er zijn echte ‘pareltjes’ ontstaan die de scholen aan elkaar hebben getoond. Het is waardevol als die ook bekend zijn bij anderen en daarom is besloten om ze te beschrijven in een brochure. Zo willen we tevens de overige scholen van Prodas informeren over het proces, de gekozen onderdelen en de wijze waarop de diverse scholen hier vorm aan hebben gegeven.

Hans van Helvert, namens de deelnemende Prodas-scholen: St. Antonius, St.Bonifatius, SBO de Brigantijn, D’n Heiakker, St. Lambertus, St. Pieter, De Piramide, De Wegwijzer, St. Willibrordus, De Viersprong,

We kunnen in dit artikel niet alle goede rapportages van de scholen weergeven en beperken ons hier tot de ervaringen van De Viersprong.

Opbrengstgericht werken op De Viersprong

Drie jaar Taalpilot op de Viersprong

In het schooljaar 2008-2009 zijn we vol verwachting gestart met deelname aan de Taalpilot, samen met nog negen andere scholen binnen Prodas. De wens en de noodzaak was er om meer uit ons taalonderwijs te halen en om de resultaten te verhogen. Op de Cito-eindtoets zaten we al een aantal jaren onder het gemiddelde met taal.

Schooljaar 2008-2009

Het eerst jaar stond helemaal in het teken van het maken van plannen. Door het invullen van een uitgebreide vragenlijst werd je beginsituatie erg duidelijk. Bovendien werd je hierdoor gedwongen goed na te denken over je doelen: waar wil je naar toe met de verschillende onderdelen van taal.

De IB’er en de locatieleider van de school hebben het vertrekpunt bepaald en de resultaten die we over drie jaar bereikt wilden hebben. Die doelen, uitgedrukt in percentages of Cito – scores, waren erg ambitieus: bijvoorbeeld 90% haalt een A,B of C score bij de DMT, of 90% beheerst AVI 3 aan het einde van groep 3. Daarmee leerden we gericht naar de uitslagen van de toetsen te kijken. Gezamenlijk zijn we in het team de uitslagen van de middenversie van de Cito – LOVS toetsen gaan analyseren: wat zie je, wat valt je op, hoe zou dat komen, wat kun je eraan doen?

Hiermee hebben we resultaten van toetsen erg belangrijk gemaakt, wat niet zo bij de cultuur van de school paste. Dat was wennen! De resultaten verhoogden ook niet echt meteen, dus dat betekende dat de schouders eronder gezet moesten worden. In het eerste jaar is de koers van de twee volgende jaren bepaald:

• Resultaten analyseren, het liefste zoveel mogelijk samen
• Trendanalyses maken
• Een nieuwe leesmethode voor voortgezet technisch lezen aanschaffen
• Een aanvullende methode voor begrijpend lezen aanschaffen
• Extra leestijd in de groepen 3 en 4 inroosteren
• Extra ondersteuning in groep 3 en 4 ten behoeve van het leesonderwijs
• Plezier in het lezen vergroten
• Schoolbibliotheek aanpassen

Onze plannen zijn door Paul Filipiak (Onderwijs Maak Je Samen) en Wilma Jenniskens (O2 Onderwijsadvies) op professionele en prettige wijze van commentaar voorzien en begeleid. Samen met de andere negen scholen zijn er twee bijeenkomsten per jaar geweest, waarin ervaringen uitgewisseld konden worden.

Schooljaar 2009-2010

Het tweede jaar was het jaar om aan de slag te gaan met een nieuwe leesmethode voor technisch lezen voor de hele school. Na een grondige voorbereiding werd gekozen voor de nieuwe versie van Leesestafette. We waren vooral blij met een methode voor alle groepen, dus ook groep 7 en 8. Daar werd voorheen minder gericht aandacht aan technisch lezen besteed. Bovendien werd niet bij iedere kind de DMT afgenomen, waardoor er minder zicht was op de vorderingen van die kinderen.

De IB’er heeft zich ontfermd over de implementatie van de methode. Vier keer heeft deze implementatie op de agenda van de teamvergadering gestaan. Hierdoor was het mogelijk om vragen en onduidelijkheden, maar ook om gebruikerservaringen snel te bespreken. Een van de problemen was de inhoud van de lessen voor de betere lezers. Zij werkten drie keer per week geheel zelfstandig en misten de interactie met de groep. Hier hebben we onder andere hulp van een deskundige bijgehaald om te kijken hoe dit op te lossen.

Een van de gevolgen was dat we op een andere manier het maken van werkstukken en het houden van spreekbeurten gingen aanpakken; niet alleen voor de goede lezers, maar ook voor alle andere kinderen. Met dit doel heeft Jos Walta van de Boekenberg een workshop aan ons gegeven vol praktische en leuke tips.

In dit tweede jaar was de leescoördinator ook bij de implementatie van de leesmethode betrokken. Er was duidelijk een wens om het plezier in lezen te vergroten. De leescoördinator en de locatieleider hebben een overzicht gemaakt van de activiteiten die al gedaan werden op school in het kader van leesbevordering en de wensen die er lagen. Dit is het uitgangspunt geweest voor de invulling in het derde jaar van de Taalpilot.

Schooljaar 2010-2011

Aan het einde van het vorige schooljaar zagen we de eerste verbetering van de resultaten van de toetsen te zien: betere opbrengsten DMT in groep 4, betere spellingresultaten in groep 5, 6 en 7. Omdat we in dit jaar gestart zijn met de nieuwe versies van de Cito LOVS – toetsen is de vergelijking wat moeilijker te maken, maar in % uitgedrukt zijn we vooruit gegaan.

De doelstellingen zijn echter nog niet helemaal bereikt. Begrijpend lezen blijft een aandachtspunt. Ook zijn we toen gestart met de woordenschattoets. We waren erg benieuwd naar de leesresultaten voor de DMT en AVI in het schooljaar 2010-2011.

Eén van de eerste dingen die we het derde schooljaar aan zijn gaan pakken was het vernieuwen van de inhoud van de schoolbibliotheek. Omdat we toen een leegstaand lokaal hadden, was het mogelijk dat lokaal in te richten als schoolbibliotheek en als stille werkplek voor kinderen. We hadden bij de inrichting de hulp van de plaatselijke bibliotheek en van de Boekenberg in Eindhoven ingeroepen. De boekenvoorraad is gesaneerd en er zijn voor een aanzienlijk bedrag boeken aangeschaft, waardoor het boekenbestand weer op pijl was. Het lokaal is aantrekkelijk voor kinderen ingericht. De plaatselijke wethouder en een kinderboekenschrijfster hebben tijdens de start van de Kinderboekenweek de nieuwe schoolbibliotheek samen officieel geopend. Dit was een hoogtepunt in ons traject: we zijn een grote stap verder, alle kinderen genieten van het zoeken naar boeken en er wordt gevochten om een plekje in de ‘Leesfabriek’ zoals de schoolbieb is genoemd!

Met de plaatselijke bibliotheek is toen een overeenkomst gesloten, waarin stond dat we hulp, mankracht kregen om de nieuwe boeken te coderen en een goede plek te geven, dat we een financiële tegemoetkoming konden krijgen voor het aanschaffen van boekenkasten en dat we hulp kregen bij het zoeken naar nieuwe leesbevorderende activiteiten. In dat kader waren de leescoördinator en de locatieleider de cursus Open Boek gaan volgen om te zorgen voor een goed leesplan, nieuwe ideeën en een stukje continuïteit van de activiteiten rondom leesbevordering.

Met de inrichting van de bibliotheek hadden we in korte tijd al veel resultaat behaald. De kinderen gingen graag boeken uitzoeken en genoten van het nieuwe aanbod en de leesbankjes en zitkussens waar ze in mochten zitten. Voor de minder goede lezer was er een gemakkelijk leesplein gemaakt. We wilden de kinderen dit schooljaar begeleiden in het zoeken van boeken en stimuleren om de zogenoemde betere boeken te gaan lezen: de Kinderjury en de Griffelboeken. Via een registratiesysteem hielden we bij wat ieder kind las.

Een volgende stap was om de leestijden voor de hele school aan te passen en een constante boeken-tentoonstelling samen met de kinderen samen te stellen in de hal van de school.

We wilden uitstralen naar de ouders dat we een echte leesschool zijn. Voor de ouders hielden we in februari van dat schooljaar een ouderavond rondom het thema lezen, met praktische tips.

Pareltjes

Iedere deelnemende school heeft tijdens de gezamenlijke bijeenkomsten aangegeven waar ze trots op zijn en waar ze een ander iets over kunnen vertellen. Voor onze school was dat het gebruik van de ABC toets voor ontluikende geletterdheid in groep 1/2. De leerkracht van die groep is de laatste jaren fanatiek aan de slag gegaan met het aanbieden van de letters en woordenschatonderwijs. Om vroegtijdig hiaten op te sporen is ze gebruik gaan maken van de ABC toets. Deze toets geeft eerder en duidelijker dan de Cito toets Taal voor kleuters aan, waar kinderen op uitvallen. Tevens verwijst de toets naar een goed remediërend programma waar de leerkracht meteen mee aan de slag kan. Het is wel een tijdrovende toets, omdat alles mondeling en individueel getoetst wordt. Hierna volgt een beschrijving van het doel, de afname en het gebruik van de ABC-toets.

Doel

Zo vroeg mogelijk signaleren en helpen van kinderen die zwak zijn op het gebied van beginnende geletterdheid. Dit is een objectieve meting naast systematische observatie methodes.

Er worden suggesties gegeven voor remediëring: protocol leesproblemen en dyslexie, fonemisch bewustzijn.

Het pakket heeft de volgende toetsen:

• Woordenschat, onmisbaar bij begrijpend lezen;
• fonemen ( analyse en synthese toets; deze toets kan leeszwakke kinderen voorspellen;
• letterkennis;
• benoemsnelheid cijfers en letters; ook hierbij kun je leeszwakke kinderen voorspellen.

We beginnen met de afname eind groep 1 met de rijmtoets. Dan valt al op welke kinderen uitvallen op het fonologisch bewustzijn. Extra rijmoefeningen, zoals beschreven in fonemisch bewustzijn kunnen dan gegeven worden. Je kunt zelfs nog verder teruggaan met vaardigheden als luisteren (geluiden herkennen, woorden nazeggen) en zinnen en woorden (bewustzijn van korte en lange woorden, korte en lange zinnen).

In groep 2 gaan we al vanaf oktober verder met de andere toetsen en gebruiken daarbij ook de map Fonemisch bewustzijn als remediëring.

De toets benoemsnelheid cijfers en letters wordt in groep 3 ook afgenomen, is dezelfde toets als in groep 2 en alleen bedoeld voor de zwakke kinderen, dat wil zeggen de kinderen die in groep 2 slecht gescoord hebben. Dit geldt ook voor de synthesetoets.

De tijdsinvestering is groot, maar de opbrengst is het waard. Al snel zie je waar kinderen moeite mee hebben, zodat je extra hulp kunt geven. Omdat in de map Fonemisch bewustzijn duidelijk staat beschreven, hoe je extra hulp kunt geven, kun je zelf, zonder IB’er veel oplossen. Alleen bij hardnekkigheid van het probleem schakel je de IB’er in.

De uitslag van de toets kun je gebruiken bij het maken van je groepsplan.

En nu verder

Het is erg belangrijk om vast te houden wat de taalpilot ons opgeleverd heeft. Vooral de manier waarop we omgaan met de resultaten en de momenten waarop we kleine successen kunnen vieren, zijn belangrijk om te koesteren. Daarom heeft de analyse van de toetsen en de trendanalyses een vaste plek gekregen op de agenda van teamvergaderingen, maar ook van bouwvergaderingen. We vinden het belangrijk om dat samen te doen en om samen te kijken waar hulp of ondersteuning nodig is.

Mede dankzij de ondersteuning en de financiële impuls van de PO-raad hebben we een aantal zaken op poten kunnen zetten. We zijn nog niet klaar, maar we moeten grenzen stellen en koesteren wat we bereikt hebben. Volgend schooljaar gaan we intensief aan de slag met de systematiek van woordenschatonderwijs en het gebruik van Nieuwsbegrip XL. En natuurlijk komt er weer iets nieuws op ons pad, maar alles rustig en gedoseerd. Eerst afmaken waar we aan begonnen zijn en kijken of we resultaat hebben, dan pas het volgende stap. Deze systematiek, die door de taalpilot weer eens helder geworden is, willen we vasthouden: plannen, doen, evalueren en bijstellen.

Zonder de begeleiding van Paul en Wilmie waren we niet zover gekomen. Daar zijn we hen zeer dankbaar voor. De gezamenlijke bijeenkomsten hebben ons geïnspireerd en blijven een ingang om met elkaar in gesprek te blijven over taal!

De Viersprong, december 2010 Uit: Enkele opbrengsten van het Prodas Taalleesverbetertraject PO-raad, 2008-2011.