Logopedische tips voor in het onderwijs

Gestresste leraren moeten oppassen met hun stem. Ruim de helft van de leerkrachten in het basis- en voortgezet onderwijs krijgt problemen met de stembanden. Dat komt vooral door werkdruk en stress. Daarom hier een aantal waardevolle tips om je stem te beschermen.

Houding en ontspanning:

Je houding is erg bepalend voor een goed stemgebruik. Veel spieren in de schouders en nek staan in verbinding met je strottenhoofd waar je stembanden zitten. Spanning in deze spieren veroorzaakt dus een gespannen stemgeving en zorgt ervoor dat je stem eerder ‘vermoeid’ raakt en soms ook hees wordt.

In het onderwijs moet je de hele dag spreken en soms ook over rumoer heen komen met je stem. Het is dus erg belangrijk dat je een goede sta- en zithouding aanneemt, zodat je je spieren niet belast en daarmee je stem spaart.

• Een goede staande en zittende houding is mooi rechtop (nooit overdreven/gespannen rechtop !) waarbij vooral een rechte nek belangrijk is. Allereerst zorg je dat je voeten goed contact maken met de grond, ook als je zit! Dit geeft een stevige basis voor het spreken. Laat verder je schouders zoveel mogelijk losjes naast je lijf hangen. Beweeg voldoende zodat je niet stijf in een houding blijft.
• Zorg er vervolgens voor dat je je nek lang maakt, dwz alsof je aan een koordje omhoog wordt getrokken. Je kin gaat dan meteen mooi een beetje richting je hals en je borst gaat ook een beetje naar voren. (dit laatste zorgt ook voor een goede ruimte voor ademhaling!).

Let erop dat je tijdens stemverheffing niet met je kin mee omhoog beweegt, dit geeft weer spanning in het strottenhoofd en belast je stem. Veel mensen (m.n. vrouwen) hebben de neiging om bij boosheid niet alleen harder, maar ook hoger te gaan spreken en bewegen daarbij hun kin de lucht in!

Een lichaam dat mooi rechtop staat, straalt ook meteen meer openheid en zelfverzekerdheid uit, ook niet onbelangrijk als leerkracht!

• Als je je moeilijk kunt ontspannen, zorg er dan zoveel mogelijk voor dat je voordat je gaat lesgeven je spieren al een klein beetje losgemaakt hebt. Dit doe je bijvoorbeeld door 5 minuutjes wat korte oefeningen te doen (bijvoorbeeld op het toilet of in de douche) zoals :
  – met je schouders kleine rondjes draaien
  – langzaam met je hoofd van links naar rechts bewegen
  – langzaam met je hoofd van boven naar beneden bewegen
  – langzaam met je linkeroor naar je linkerschouder bewegen en met je rechteroor naar je rechterschouder. Houd je schouders losjes langs je lijf.

Stemgebruik en stemmisbruik:

Je stem is je werk als je leerkracht bent. Wees er daarom extra zuinig op!
Er komen elk jaar vele pabostudenten, maar ook ervaren leerkrachten bij de logopedist met milde tot (zeer)ernstige stemklachten. Zorg dat je dit voorkomt door vanaf het begin goed te zorgen voor je stem.

• Begin altijd in rust! Zorg ervoor dat je ontspannen bent en geen droge keel hebt. Eventueel doe je snel wat losmaakoefeningen, zodat je lekker rustig kunt starten met je lessen.
• Langere tijd te luid praten is erg slecht voor je stem, maar fluisteren ook!! Het kost veel energie en zorgt voor spanning op je stembanden.
  Probeer dan liever de aandacht te trekken door te klappen of op het bord te tikken, of een liedje te beginnen.
• Probeer in plaats van je volume te vergroten, je articulatie scherper te maken. Dit verbetert de verstaanbaarheid vaak beter dan alleen maar luider te spreken. Let hierbij vooral op de klinkers; maak de oo’s en de oe’s en uu’s mooi rond met de lippen en de aa’s en ij’s mooi open door je kaak goed te laten zakken en veel ruimte in je mond te maken!! Veel mensen hebben de neiging (vooral tijdens spanning) om de kaak gespannen en gesloten te houden.
• Grappige stemmetjes maken is erg leuk om je verhaal leuker te maken, maar doe dit niet te overdreven. Het is namelijk erg belastend voor je stem.
• Te hoog spreken (zoals je vaak hoort bij kleuterleerkrachten), maar ook te laag spreken is erg slecht voor de stem! Op den duur krijg je hier ernstige stemklachten door!! Wees je hier bewust van. Een stem op een normale toonhoogte heeft veel meer draagkracht en is veel ontspannener voor je stembanden.
• Let erop dat je je lokaal regelmatig lucht. Een droge lucht is niet echt bevorderend voor je stem. Een stoffige omgeving (waaronder het krijtstof) kan ook nog eens voor geïrriteerd slijmvlies zorgen, ook op de stembanden.
• Houd rekening met de inrichting van je lokaal en de afstand van jou als leerkracht tot je leerlingen. Hoe kleiner de afstand, des te minder je stem aan afstand hoeft te overbruggen. En als alle gezichten naar je toe gericht zijn horen ze je beter en hoef je minder je stem te verheffen. Verder is het fijn om achtergrondruis (muziek, geroezemoes, computergezoem, etc) zoveel mogelijk te vermijden.
• Richt je stem ook altijd naar de klas toe, ga niet met je rug naar hen toe staan spreken, want dan ga je de boel alleen maar forceren! Goed naar voren richten van het geluid geeft ook veel draagkracht. Wil je het helemaal ‘goed’ doen, voel dan eens of je in je gezicht (op je lippen, kaak, neus en voorhoofd) en op je borst de trilling van je stem voelt als je spreekt. Zo ja, dan doe je het met voldoende resonans.
• Een hele flauwe: Roken is ontzettend slecht voor je stem…..helaas maar waar. Het irriteert het slijmvlies van je stembanden en dit vermindert de kwaliteit van je stem. Ook zorgt het voor hoestbuien. Waarmee we meteen bij de volgende tip komen:
• Hoesten, kuchen, keelschrapen zijn allemaal zeer belastend voor je stem!!! Iedere keer dat je dit doet slaan je stembanden met een enorme optater tegen elkaar aan en dit zorgt op den duur voor een hese stem, en soms zelfs tot stembandknobbeltjes.
• Bij keelpijn: Zoveel mogelijk zuigen en slikken; dus veel water drinken en op snoepjes/dropjes zuigen. Dit houdt de spieren warm en de keelwand soepel. Geen snoepjes met menthol/eucalyptus
  (zoals anta-flu) want dat verdooft alleen het gevoel in de keel waardoor je gaat overcompenseren en je stem alleen maar meer misbruikt!
• Veel drinken!!!!! En dan bedoel ik niet liters koffie en thee, want daarin zit weer cafeïne/theïne, wat je stem uitdroogt. Water, water, water!!! Zet standaard een fles water op je bureau als je lesgeeft, zodat je regelmatig ‘de keel kunt smeren’. De slikbeweging zorgt er ook voor dat je spieren in je keel warm blijven.
• Sommige medicijnen (bijv. anti allergiemedicatie) kunnen het slijmvlies aantasten en ook voor een hese stem zorgen. Kijk dit na als je medicijnen slikt.
• Als je van jezelf weet dat je snel stemklachten hebt, zorg er dan voor dat je in de tijd die je niet op school spendeert genoeg rust neemt. Niet alleen voldoende nachtrust, maar ook echt stemrust. Zo kan je stem even bijtanken voor de volgende week.

Als je klachten echt heel ernstig zijn, laat het dan eens nakijken door een KNO arts (via een verwijzing van de huisarts) Die kan je indien nodig doorsturen naar een logopedist bij je in de buurt!

Kirsten Kleiboer, logopediste